زانو بزرگترین مفصل بدن است و یکی از مفاصلی است که به آسانی آسیب می بیند. این مفصل از چهار بخش اصلی تشکیل شده است:
استخوان ها، غضروف ها، رباط ها و تاندون ها.
استخوان ها: این استخوان ها به هم متصل می شوند تا مفصل زانو را شکل دهند:
استخوان ران (فمور) و استخوان ساق (تیبیا) و استخوان کشکک (پاتلا).
غضروف های مفصلی: انتهای استخوان های فمور و تیبیا و پشت استخوان کشکک با غضروف مفصلی پوشیده شده است.
این ماده لغزنده و سُر، زمانی که شما خم می شوید یا پایتان را راست می کنید، به استخوانهای زانوی شما کمک می کند که به نرمی بر روی یکدیگر بلغزند.
منیسک ها: دو قطعه گوه شکل غضروفی هستند که به عنوان جذب کننده شوک بین فمور و تیبیا عمل می کنند.
آنها با غضروف مفصلی تفاوت دارند. منیسک ها سفت و لغزنده هستند تا تکیه گاهی برای مفصل باشند و مفصل را پایدار نگه دارند.
وقتی صحبت از پارگی غضروف در زانو میشود، معمولاً موضوع درباره پارگی منیسک است.
رباط ها: استخوان ها با رباط ها به یکدیگر متصل می شوند.
چهار رباط اصلی در زانو، به عنوان طناب های سختی که استخوان ها را در کنار هم نگه داشته اند و زانو را پایدار کرده اند، عمل می کنند.
ساختمان و آناتومی زانو
۱- استخوان های تشکیل دهنده مفصل زانو
ظیفهی استخوانهای زانو حفظ قدرت، ثبات و انعطافپذیری زانو است. مفصل زانو از چهار استخوان تشکیل شده است.
- تیبیا یا درشتنی: این استخوان که معمولا با نام استخوان “ساق پا” نامیده میشود، از مچ پا تا زانو ادامه دارد. در قسمت بالای استخوان تیبیا دو غضروف هلالی شکل به نام مینیسک قرار دارند که فشارهای وارده به زانو را جذب میکنند و به حفظ ثبات زانو کمک میکنند.
- کشکک زانو: کشکک زانو یک استخوان نسبتاً مسطح و مثلثی شکل است. استخوان کشکک در هنگام حرکت ران پا، روی استخوان ران سر میخورد. وظیفهی کشکک زانو، کاهش ساییدگی بین استخوانها و عضلات پا در حالات خمیده و صاف است. کشکک زانو همچنین از قسمت اصلی مفصل زانو، حفاظت میکند.
- فمور: به این استخوان معمولاً استخوان ران گفته میشود که بلندترین، بزرگترین و مستحکمترین استخوان در بدن است. قسمت پایینی این استخوان حالتی کروی شکل دارد که به آن کندیل گفته میشود.
- نازکنی یا فیبولا: فیبولا یک استخوان بلند و نازک در قسمت خارجی ساق پا است و به موازات درشتنی قرار دارد.
۲- غضروف های داخل زانو
در داخل زانو انتهای استخوان ران و استخوان تیبیا از غضروف مفصلی پوشانده شده است به طوری که استخوان ها می تواند بر روی هم بدون درد حرکت کنند. قطر این غضروف ها حدود دو و نیم سانتیمتر می باشد. در بین دو سطح غضروفی مایعی به نام مایع سینوویال وجود دارد که در واقع بین دو سطح غضروفی را روغن کاری میکند و زانوی ما به طور نرم و بدون درد میتواند خم و راست می شود.
۳- رباط های زانو
وظیفهی رباطهای زانو، اتصال استخوان به استخوان و کمک به قدرت و ثبات زانو است.
- رباط جانبی داخلی: این رباط قسمت داخلی استخوان ران را به قسمت داخلی استخوان ساق پا (درشتنی) وصل میکند و حرکت جانبی زانو را محدود میکند.
- رباط جانبی خارجی: این رباط قسمت خارجی استخوان فمور را به قسمت خارجی استخوان نازکنی متصل میکند. این رباط نیز حرکات جانبی مفصل زانو را محدود میکند.
- رباط صلیبی قدامی: این رباط در مرکز زانو قرار دارد این رباط کاملاً در قسمت داخلی مفصل و در جلوی رباط صلیبی خلفی قرار دارد.
- رباط صلیبی خلفی: این رباط قویترین رباط زانو است که استخوانهای ساق پا و ران پا را به هم متصل میکند.
- رباط کشکک ران: این رباط کشکک زانو را به استخوان ساق پا متصل میکند.
۴- منیسک های زانو
در داخل زانو در بین دو استخوان ران و تیبیا دو واشر قرار گرفته است که منیسک نامیده میشود. یک منیسک در داخل زانو و یک مشکل در خارج زانو قرار دارد. منیکسی که در داخل زانو قرار گرفته است منیسک داخلی و منیسکی که در قسمت خارجی زانو قرار گرفته است ، منیسک خارجی نامیده می شود.
کار و وظایف مینسک ها چیست ؟
مهمترین کار منیسک ضربه گیری است یعنی مانند کمک فنر، نیروهایی که به زانو وارد می شود را به طور مساوی به سطوح استخوانی انتقال می دهند.
۵-عضلات مسئول خم و راست کردن زانو
عضلاتی که باعث خم و راست کردن زانو می شوند در ران ما قرار دارد و توسط تاندونهای خود به استخوان تیبیا که در پایین زانو قرار دارد وصل می شود. عضله ای که باعث باز شدن زانو میشود ، عضله چهارسر رانی نام دارد که در واقع مجموعه ای از چهار عضله است و در جلوی ران قرار گرفته است. عضلاتی که باعث خم شدن زانو می شود عضلاتی هستند که در پشت ران قرار گرفتند و عضلات همسترینگ نامیده می شوند.
۶- تاندون های اطراف زانو
همانطور که اشاره شد ، عضلات توسط ساختمانهای به نام تاندون به استخوان ها می چسبند و با کوتاه و بلند کردن عضله باعث می شود که تاندون عضله کشیده یا شل شود و به این ترتیب با عکس ایجاد حرکت در یک مفصل می شود. مثلاً برای صاف کردن زانو باید تاندون عضله چهار سر کشیده شود و در همان زمان تاندون عضلات همسترینگ شل شوند و برعکس برای خم شدن زانو باید تاندون عضلات همسترینگ سفت و کشیده شود و تاندون عضله چهار سر شل شود. از آنجا که زانو دو حرکت اصلی دارد که یکی باز کردن زانو و دیگری خم شدن زانو است یعنی حرکت زانو به جلو و عقب است. بنابراین در جلو و عقب زانو تاندون ها قرار گرفته اند و حرکت تاندون ها باعث باز و بسته شدن زانو می شود. طوری که یک تاندون در جلوی زانو قرار دارد که تاندون عضله چهارسر است که در واقع استخوان کشکک یا پاتلا در داخل آن قرار گرفته است و باعث باز شدن زانو شود و به همین دلیل است که ما میتوانیم بایستیم یا راه برویم و دو تاندون هم در عقب زانو قرار دارند که تاندون های مربوط به پشت ران می باشد که عضلات همسترینگ نامیده می شود و انقباض آن ها با عث خم شدن زانو می شود.
۷- اعصابی که در داخل زانو قرار دارند
همانطور که گفته شد ، عصب سیاتیک از پشت زانو عبور می کند و در داخل زانو به ۲ عصب تیبیال و پرونئال مشترک تقسیم می شود. عصب تیبیال به عضلاتی که باعث حرکت پنجه های پا به طرف پایین می شوند عصب می دهد.مثلا هنگامی که پای خود را بر روی پدال گاز یا کلاچ فشار می دهیم عصب تیبیال کار می کند و برعکس عصب فیبولار باعث حرکت عصب دادن به عضلاتی می شود که باعث می شود پنجه پای ما به طرف عقب خم شود مثل برداشتن پا از روی پدال گاز یا کلاچ .
۸- شریانها داخل زانو
در داخل زانو شریانهای قرار گرفتند که جریان خون را از آئورت به پنجه پای ما می رسانند .این شریان ها در داخل زانو شریان پوپلیتئال نامیده می شود که خود به دو شاخه شریان تیبیال قدامی و خلفی تقسیم می شود.( برخلاف عصب که در ساق پا به دو شاخه تیبیال و فیبولار تقسیم می شود ، شریان های ساق پا تیبیال قدامی و خلفی نامیده می شود.)
۹- وریدهای زانو
در داخل زانو ورید پوپلیتئال قرار گرفته است که باعث جمع آوری خون از ورید های ساق پا و انتقال آن به داخل ران و سپس به داخل قلب می شود. در داخل ساق پا دو ورید به نامهای ورید های تیبیال قدامی و خلفی قرار دارد که از به هم پیوستن آنها در داخل زانو پوپلیتئال تشکیل می شود.( برخلاف عصب که در ساق پا به دو شاخه تیبیال و فیبولار تقسیم می شود ، ورید ها و شریان های ساق پا دو شاخه تیبیال قدامی و خلفی نامیده می شود.)